20.08.2007

Yeni Nesil Piyano



Önümüzdeki bilgisayar klavyesinin tuşlarını soldan sağa doğru giden sıralar şeklinde algılarsak üst üste kaç sıra sayarız? Eğer klavyemiz yanarlı dönerli bir şey değilse bu soruya cevabımız 6 olmaktadır. Peki bir düşünelim, ya klavyemiz sadece iki sıradan ibaret olsaydı? İki sıra ama mevcut olan bütün tuşları içerecek upuzun bir klavyede yazı yazdığımızı hayal edelim. Bu tam bir işkence olmaz mıydı? Okuyucu sana soruyorum, yanındakiyle konuşmayı bırak ta cevap ver... Olurdu, hem zaman hem enerji kaybı, hem de tarifsiz bir Çin işkencesi... Peki, piyanonun icadından bu yana geçen 300 yıl boyunca piyanistler ve tüm piyano öğrencileri kendilerine benzer işkenceler çektirdiler ve çektirmeye devam ediyorlar, desem... İnanır mıydınız? 
 
>>

Efendim, bu yazı pek alışık olduğunuz yazılarımdan değil. Eğer hesaplarım doğruysa yazının sonununa kadar cıvıtmadan, ağırbaşlı bir edayla yazacağım. Ama yine de söz vermiş olmayayım okuyucu, sen beni biliyorsun.

Bugün tatil günümdü, sofrada kahvaltı ederken bir yandan da yutüpten vidyolar izliyordum. Bilirsiniz hani, diğer parmaklar yağlı-ballı olabilir diye serçe parmakla basarsınız ya tuşlara, işte öyle sıradan bir video-kahvaltı seansıydı. Kahvemi içip ekmeğimden bir ısırık aldıktan sonra sıradaki vidyoya geçmek için adı geçen parmağımla bir hamle yapayım dedim, işte ne olduysa o an oldu. Benim ufaklık, Şopen Vals' e tıklayacağına gidip japon uyruklu bir videoya tıkladı, çaresiz izlemeye başladım. Filmdeki Japon kızcağız, bizim meşhur Edirne usulu badem ezmeleriyle kaplı bir klavyede bir parça çalmaktaydı. Badem ezmelerine benzeyen şeylerin her biri birer tuştu, onu anladık ama çalınan bu aletin amacı ve işlevi neydi, onu çıkaramadık. Hatta öfkelendik biraz... Her yeni gelen icada karşı biraz öfkeli olurum ben. Çünkü yabancıdır, bilinmezdir ve kafamı karıştırır... Hemen araştırmaya geçtim. Aletin adı Kromoton 312 (Chromotone 312) Yeni nesil yüniform klavye...

Aslında pek yeni olduğu yok. Paul Von Janko isimli Macar matematikçi-müzisyen, Mustafa Kemal Atatürk tam 1 yaşındayken patentini almış bu ensturmanın. Tabi Ali Rıza Efendi' nin konuya dair bir fikri olmadığı gibi konuya dair bir bağlantısı de yok... O zamanlar icada ilgi duyan piyano üretim şirketlerinden Hapkinsın (Hopkinson) ve Broautvud (Broadwood) bir kaç taslak piyano üretmişler. Aşağıda 1890 larda üretilmiş 7 oktavlık Janko Brautvud kuyruklu piyanosunu görmektesiniz.


Her ne kadar karışık gibi görünse de bu tarz klavyede çalmak, normal doğrusal klavyede çalmaktan çok daha kolaydır. Bir kere el ergonomisine çok daha uygundur. Elinizi aşağı yukarı ve yan çapraza doğru kaydırdığınızda birçok akoru kolaylıkla ve aynı parmak şekliyle basabilirsiniz (akor: aynı anda iki ya da daha çok sesin tınlaması) Herhangi bir parçayı transpoze etmek  (parçanın tonunu değiştirmek) ise gitaristlerin transpozesi kadar kolay bir hale gelmiştir... Yalnız, her nedense dönemin bestecileri ve piyanistleri bu keşifle ilgilenmemiş ve eski tip doğrusal klavyede devam etmişlerdir. Kendi fikrim şudur ki, bu klavyenin kabul edilmesi, o güne kadar geliştirilen bütün parmak tekniklerini ve hatta piyano nota yazım sistemini çöpe atmayı gerektirecekti. Ve yıllarca emek verilmiş bu alanı bırakıp yepyeni bir sisteme geçmek, takdir edersiniz ki kolay cesaret edilebilecek bir iş değildi.

Atatürk' ün Samsun' a çıkıp Milli Mücadeleyi başlattığı yıl öldü Janko. Ve o öldükten sonra keşif tozlu müze salonlarında beklemeye başladı. Müze görevlileri de çok pis oluyor canım, sen hiç olmadı haftada bir tozunu alsana aletlerin... Ünlü besteci ve piyanist Franz Lizst' in kapsamlı bir incelemden sonra "50 yıl içinde şimdiki piyanonun yerini alır" dediği Janko klavyesi, ne yazık ki tam 220 yıl sonra bir Japon firmasının girişimi ile ancak seri üretime başlayabilmişti. Gördüğünüz fotoğraf geçen sene üretilmeye başlanan Chromotone 312' ye ait. İsmini, üzerinde taşıdığı 312 adet tuştan alıyor (standart piyanoda bu rakam 88' dir)


Klasik piyanoda her tuş ayrı bir sesin çalınmasını sağlarken, yeni kromatik piyanoda her ses, bir düzlem üzerinde birbirine bağlı bulunan üç tuş ile kontrol ediliyor. Bunu, yatay bir daldan sarkan üçerli üzüm salkımlarına benzetebiliriz. Salkımlar soldan sağa do, do diyez, re, re diyez, mi, fa, sol, sol diyez, la, la diyez, si, do diye yarımşar ses arayla kromatik olarak dizilir. Yani eski usulde olduğu gibi soldan sağa gittikçe tizleşiriz. Yeni klavye bir akor için oldukça fazla pozisyon sağlar, bu da akor geçişlerinin kolayca yapılmasını sağlamaktadır. Şüphesiz eski düzene göre çalan piyanistler için alışması zaman alacak bir sistemdir ama piyanoya yeni başlayacaklar için kesinlikle işleri kolaylaştıracaktır. Şu Japon kıza bir bakın:


Aramızda piyano dersleri almış olanlar varsa, sadece parmak aralarını açmak ve parmak geçiş tekniklerini öğrenmek için ne kadar çok zaman gerektiğini bilirler. Hatta ömrünü bu teknikleri öğretmeye adamış piyano öğretmenleri ve onların yazdığı binlerce alıştırma parçası vardır... Ama insanın el yeteneği de bir yere kadar değil midir? Başka bir deyişle, bugüne kadar yazılmış bütün piyano eserleri doğrusal klavye üzerinde yapabildiğimiz cambazlıklarla sınırlıdır. Zaten bu cambazlıkları hakkıyla yapabilen insanlara da "virtüöz piyanist" deriz... Fakat bir düşünün, ya bu cambazlıkları yapmaya gerek yoksa?

Şurası bir gerçektir ki, Janko klavyesi yaygınlaştığı ölçüde piyano müziğini -şu anda kestiremediğimiz boyutlarda- geliştirecektir. Değişik tekniklerle yürüyen, koşarken parende atabilen insanlar düşünün... İşte şu aşamadaki tek sorunumuz, bu insanları yeni icat edilen bisiklete binmeye razı etmektir.

Meraklı okuyucaya not:
Janko klavye düzeni aşağıdaki gibidir:


Her bir harf bir tuşu temsil ediyor. Tuşlar özdeş, sürtünmeler hesaba dahil değil, avagodro numarası 6. (Yazdık yazdık kuyruğuna gelmiştik ki yine cıvıdık)


ÖNCEKİ YORUMLAR:

Yazan:isimsiz | Tarih: 2007-08-20 17:49:45
Konu: yeni nesil

Kız badem ezmelerini çok kolay çalıyor hakikaten ama benim kafam karıştı. Niye bir sesi 3 tuş çıkarıyor ki? Üçlü üzüm salkımları yatay bir dalda sıralanıyorsa ben do'dan do'ya elimi bir oktav nasıl açıcam sorunu çözülmüş oluyor mu? Acaba üzümler salkımda çapraz bir hat üstünde mi uzanıyor, bu sayede mi kolaylık oluyor ....Ay üstelik bildiğimiz piano klavyesinin romantik görüntüsü de yok bu "kromoton"larda ama bilmem ki...
.........
Başakçım haklısın, benim tasvirlerim biraz havada kalmış. Şimdi şöyle, ben üzüm tanelerini yerçekimi etkisi altında hayal etmiş idim. Yani, yatay dala bağlı bir sürü salkım, dalla 90 derece açı yapacak şekilde aşağıya sallanıyor. Ama şu da var ki, üzüm taneleri yan yana değiller, üst üste üç tek tane... Şekil çizmeden olmayacak sanırım. Şu yorumları bitirince bir ilüstrasyon yapayım yukarı...

Yeni klavyede do dan do' ya el açmak bir yana, do dan diğer sole kadar bile (12 li aralık) el açılabiliyormuş, görmedim ama onların yalancısıyım. Çapraz aşağı inersen yine yarımşar seslik atlamalar oluyor.


Evet, romantizm biraz yara almış olabilir. Ama o romantizmi de zamanında biz yüklemedik mi o tuşlara? Yaparız, yine yaparız...
Yazan:hbasak | Tarih: 2007-08-20 17:50:19
Konu: benim ben
kafası karışmış isimsiz benim :)
.........
Memnun oldum.
.........
Tekrar ben. Yahu niye o o kadar zahmet ettin, meraklısı nasıl olsa klavye düzenini öğrenir...Mahçup oldum şimdi..
Yazan:huysuzundunyasi | Tarih: 2007-08-20 18:05:23
Konu: :)
hey gözünü sevdiğimin yanlış tuşu :)
neler keşfettirdin yec'e durduk yere :)
bu tarz çalma aletlerinden hiç anlamam kullanamamda zaten ama sayende bir sürü şey öğrendim fenamı ;)
.........
Aaaaa huysuz benim sayfama gelmiş. Hoşgeldin, hoşgeldin. Çoğu kişinin ensturman çalmaması iyi bence, yoksa nasıl çıkardı çorba paramız?
Yazan:likelife | Tarih: 2007-08-20 20:56:05
Konu: :)
en sondaki " iyi yürüyen insan - bisiklet " imgesini beğendim..
.......
Teşekkür ederim layklayf.
Her seferinde layfız lalf, lalla lalala diyesim geliyor sana.
Labalap lap lap layf
Lalla lalala
Yazan:ömürcek | Tarih: 2007-08-20 21:43:11
Konu: piyano...
piyano sesi değil ama bu yaa, bildiğin klavye.. ben anlamam yeni nesil piyano falan.. sen çal biz dinleyelim yec :)
.........
Evet, o vidyodaki elektronik klavye ama bu tuş takımını aynen akustik piyanolara yerleştirmek mümkün. İşte o zaman dadından yinmez gibi geliyor bana. Bu arada ben eski usulde devam tabi. Aynen, siyah beyaz akar kanımız.
Yazan:turuncuterlik | Tarih: 2007-08-20 23:29:22
Konu: :)
vay beeeeeee...
çok ilginç bi yazı olmuş.
daha önce hiç böyle bir piyano çeşidi duymamıştım.
işin ciddiyet kısmına gelirsek; yazının ortalarına doğru çizgi dışına bir kayma gözlenmekle birlikte, bu kayma, yazının ciddiyetini bozacak düzeyde olmadığından hoşgörülmelidir...
zira şarküteri delidiiiir :)
.........
Ha şunu bileydin :) 
Yazan:carpisanaraba | Tarih: 2007-08-21 02:02:09
Konu: modern piyanonun toplumdaki yeri:)
piyanolar hakkında bi bilgim yok ama sen öyle diosan öyledir:)) ne güzel yazmışsın uzun uzun.benim herhangi bi konu hakkında uzun uzun yazacak bilgim yok biliomusun:) olmasın.bilgilide olmasın.insan olsun insan:))
sevgilerle...tokuşanaraba:))
........
Sayın tokuşanaraba, benim de bilgim yoktu, araştırmalar sonucu yazdım bu yazıyı. Saol, beğendiğine sevindim.
Yazan:jidotakafu | Tarih: 2007-08-21 06:07:23
Konu: düşündüm düşündüm kaşındım ...
Ve yok ben bunu mümkün değil çalamam Yec Efendi...
Akordeon bas larını hatırlattı bana ...
Ki ben bırak aynı anda hem klavye hem bas çalamamışken akordeonda...
Baslarda o birine basınca bilmem neredeki niye giriyo içeri ki ..
Bi oraya bi buraya nasıl uzatıcam parmaamı ..
diye diye..
Sonunda vazgeçmiştim ...
Ama klavye tarafını çalmakta pek zorlanmamıştım doğrusu
(körük olayını hatırlatmak isterim ben beceriksiz değilim sanıldığı kadar :P ) ..
120 baslık bi akordeon da öyle minnacık sayılmaz di mi ..
Evet Piyanoyla boy ölçüşemez o ayrı...
Nerdennn nereye getirdim işte..
Öyle de bi anımız vardı ...

Bi de yok Yecaittincim ...
Zor iş gibi görünüyo ...
Lakin..
Şimdi ...
Baktım o abla harbiden tık tık tık basmış çalmış...
Elin cep adamı japon çalmış o badik parmaklarıyla...
Demek ki ...
Evet tezine katılıyorum ...
Sırf sistemi yeniden kurmak külfet geldiğinden
bu aleti yıllarca bizlerden gizlemişler..
Ve tabi siz emekçilerden :) ...

Neyse çok uzadı yine...
Güzel Çal bakim piyanonu ...
Niye video yok bu ara bize...
Öyle alıştırıp kesmek ayıp ama biliyo musun ??

haa bi de aklıma bişey geldi...
Bu kiliselerde olan aletin düzeneği nasıldır ..
TR deki hiçbir kilisede piyano görmedim kullanmıyolar mı bilmem...
ama hatrımda var izlediğim filmlerden..
Cocukluğumdan kalma bişey galiba...
(Ne ezik hissettim kendimi şimdi bilemezsin ... )
Onlarda da böyle sıra sıra klavye hatırlıyorum
gerci bildiğin uzun çubuklu tuşlar var
bademe benzemiyor
yanlış mı hatırlıyorum ..
Sıralı tuşlar olmuyo mu onlarda da..
De bakim bi bana aklıma takıldı şimdi ..
Onlarla Bu anlatılanın sistematik bir bağı olamaz di mi ??
.........
Jidocum hoigeldin,
Evet akordeonun bas kısmına benziyo hakkaten. Bir de klavyesi de bas gibi düğmeli olan akordeonlar var. İşte oradaki düğmelerin sistematiği buna benziyor.

Klisedeki orgunu ben de hayatımda iki kere gördüm. izmir deki kliselerde var, ama çalışmıyorlar. Rahmetli yohan sebastian bah amca pek güzel çalarmış kendisini. Klise orgunun recisteri piyanodan da geniş. Alt alta üç klavye bile olabiliyor, bazen iki tane. Sanırım onlar oktavı katlıyor, yalan olmasın şimdi. Yok buradaki olayla bir bağlantısı yok. Janka tamamen orjinal...
Yazan:caglarbilir | Tarih: 2007-08-21 08:15:38
Konu: abi ben onu bilir onu söylerim
"Kontrolsüz güç güç değildir."
-lastik
........
Shel rotella 20 50, hiç eksilmez basıncı düşmez.
Yazan:atkadehielinden | Tarih: 2007-08-21 08:52:02
Konu: :)
serçe parmanı seveyim senin :)
şimdi biz tüm bu bilgileri serçe parmamı borçluyuz :)
........
Aynen öyle, hep o yaptı. Yıllardır "hani bana, hani bana" demekten sıkılmış olsa gerek. 
Yazan:hicasliyok | Tarih: 2007-08-21 16:14:46
Konu: Ben dediydim zamanında...
Aklıma gelmediyse noluyum?!!
Belki daha estetik bir şekil (en azından benzerlikleri olan bir şekil -renkleri fln- ) daha çekici durabilir. Bu çok şey duruyo .. nasıl desemmm. Daktilo gibi? Pianodaki o asalet bunda yok :) Belki sesler aynıdır tam bilemiciim. Yine de 1-2 piano çalma denememde "Bunlar niye bu kadar uzaktalar şöyle bi altına üstüne koysalarmış." diye dert yanmıştım. :) O zaman beni hor gördülerdi : ))))...

İşte Türkiye bundan böyle. BAk elin Caponu yapıyo.. sonra neden beyin göçü oluyo diyolar.. Gidicem buralardan..
: )
Her neyse konumuz bu değil :)
Konumuz şey?
pi yi kaç alıcaz? 3 mü 3,14 mü?

ASLI
.........
Pi yi 2.5 alcaz burada aslı. Yaa bak, buluşuna sahip çıkmazsan capon alır üretir işte... Bunun sitesinde de daktiloya benzediğini söylüyo zaten..
Yazan:acikdeniz | Tarih: 2007-08-21 18:27:40
Konu: hem eğlenin hem öğrenin :)
Hem eğlenin hem öğrenin blogcu Sarkuteri :)
insanın aklına gelir mi böyle piyano yapılacağı, adamlar yapmış :P
Küçük kız da sanki klavyede yazı yazıyor parmakları öyle ahenkle gidip geliyor.
İnsanların eskiden vazgeçmesi yeniye alışması süreç alır, dediğin gibi eski nota bilgileri sil baştan yeniden kurulması gerekebilir ama yapılırsa da koşarken parende atabilen insanlar gibi çok ilginç eserler ortaya çıkar.
Güzel yazıydı Yec,
Teşekkürler.
.......
ne demek, efendim. Kafalarda bir soru işareti ve merak yaratabildikse ne mutlu bize. teşekkür ederim. 
Yazan:farmau | Tarih: 2007-08-22 02:22:08
Konu: merhaba
Bir enstrüman çalmak başka onu dinlemeyi seviyor olmak öyle başka şeyler ki ..
Malum teknoloji son sürat neden klasikleşmiş olanlarda bu süratten nasibini almasın ki.Sonuçta seinde demeye çalıştığın gibi çalan insanlar olduktan sonra daha ne duygular yaşatırlar dinleyenlere:))
.........
Evet, araç önemli değil aslında. Önemli olan ruhun telini tıngırdatmak.
Teşekkür farmau.  
Yazan:isimsiz | Tarih: 2008-01-07 05:51:14
Konu: janko klavyesi...
Janko klavye düzeninin, janko eserleri ortaya çıkarması gerekiyor gibi görünüyor.Bu sayfayı gördükten sonra, bu makineyle ilgili videoları izledim .Cocukları taktir ettim ama ,ton yapılarında ,armoni düzeninde bir sorun var gibi geldi bana.armonizasyonlardaki hareket düzenleri doğaçlama üstüne + özellik kazandırıyor gibi görünüyor.fakat böyle bir icatta piano edebiyatının çalınması nasıl mümkün olacak onu merak ediyorum .pentatonik ve diatonik hareketler uygulanır ama bir chopin etude nasıl çalınabilir böyle daktilo klavyesinden çatma bir piano kardeşle.Ayrıca insanlar henüz synthesizer denilen ensturmanı çözememişken (ki örnek olarak sizlere yamaha motif serisini gösterebilirim ) Böyle derme çatma bir piano oyuncağını nasıl olurda ciddi ciddi tanıtımını yaparlar anlayabilmiş değilim .Bu sadece ticari bir anlayış gördüğüm kadarıyla.Evet yenilikçi bir anlayış müzikal evrimde basamaklar olabilir.Ama bu oyuncak ,doğum günü hediyesi olarak cocuklarınıza verebileceğiniz güzel bir armağandan öteye şimdilik geçemez gibi görünüyor.Müzik yapmayı daha kolay hale nasıl getiririz mantığı sanatı kan ağlatıyor.Saygılarımla. Başarılarınızın devamını dilerim .
........
Merhaba yorumunuz için çok teşekkürler. Sanırım müzisyensiniz. Evet, katılıyorum bu tür kalavyenin kendi eserlerini üretmesi gerekecek gibi gözüküyor. Tamamen normal kalavye için tasarlanan eserleri janko' da çalmak zor, ama imkansız değil bence. Bu gün bir çok piyano eseri klasik gitara adapte edilebiliyorsa jankoya da edilebilir. Burada seri üretime geçen şey tabi ki oyuncaktır ama ve geliştirilecektir. Ayrıca bu yeni bir icat değil, tam 130 yıl önce düşünülmüş ve üretilmiş. Son cümlenize katılmadığımı ifade edeceğim, müziği kan ağlatan müzik icrasısını kolaylaştırma çabası değil, müziği ticarileştirme çabasıdır... Ve o da müzik aletiyle değil, mantaliteyle bağlantılıdır.. Sonuçta kalavye ve synthesizer' lar da bayrağı akustik piyanodan devralmamışlar mı? Amaçları onu kolaylaştırmak ve yeni teknolojiyi uygulamak değil mi? Ben jankonun yaygınlaşmasından ve yeni kuşaklara öğretilmesinden yanayım. Yazıyı okuyup yorumladığınız için tekrar teşekkür ederim...

Hiç yorum yok: